انواع إعراب کلمات و انواع إعراب ظاهری (علامات الإعراب الفرعیّة 1و2)

درعربی«1» دردرس هشتم و در مبحث معرب و مبنی خواندید که به حرکت حرف آخر کلمه های معرب إعراب گویند وبرای نامگذاری حرکات درآخرکلمات معرب ازاصطلاحات رفع (  ُ  ٌ )نصب (  َ  ً )جرّ(  ِ  ٍ)و      جزم (  ْ  ) استفاده می کردید ونیزدردرس دهم عربی «1» صفحۀ «113» آموختید که إعراب کلمات «مبنی»  و «جمله و شبه جمله» محلی می باشد.

همانطور که می دانید علامت ها معمولاً بیانگر مفهوم و نقش ووظیفه صاحب خود هستند و راهنمای ما برای ترجمه یک جمله نیز تشخیص نقش کلمات آن جمله است. اما همیشه نمی توان علامتهای إعراب را دراین علامت ها  منحصر کرد زیرا در بعضی مواقع به جای این علامت ها از علائم دیگری به عنوان جانشین این علامتها برای بیان نقش این کلمه ها استفاده می شود که ما در این درس و درس سوم می خواهیم  دربارۀ این موضوع یعنی پدیدۀ جانشینی یا اعراب فرعی مطالبی رابیان کنیم.

  الف ) انواع إعراب کلمات

إعراب کلمات از نظر ظاهر شدن یا ظاهر نشدن بر سه نوع است :

1.     ظاهری :به اعراب کلمه های معربی که حرکت حرف آخر آنها متناسب با جایگاهی که دارند ظاهر می شود إعراب ظاهری( لفظی)می گویند .

مانند : جاءَ المعلــمُ إلی الصَـفِّ

        ^{فاعل و مرفوع        مجروربه حرف جر} 

2.     محلی : به اعراب کلمه های مبنی و جمله وشبه جمله  که علامت إعراب را درآنهاظاهر نمی شود«اعراب محلّی» می گویند .

مانند : رَأَیْتُ ذلکَ   ! مفعولٌ به و محلاً منصوب

3.     تقدیری : به اعراب کلمه های معربی که علامت إعراب در آنها ظاهر نمی شود«اعراب تقدیری» می گویند . مانند: جاءَ الفـَتیٰ !فاعل و تقدیراً مرفوع 

ب ) انواع إعراب ظاهری

إعراب ظاهری که شامل بیشتر اسمهای معرب است به دو دسته تقسیم می شود :

1.  اصلی : به إعرابی که در آن علامت های اصلی إعراب (  ُ  ٌ ِ  ٍ َ  ً  )  نشان دهندۀ نقش کلمه می باشند إعراب ظاهری اصلی می گویند .

 إعراب ظاهری اصلی عبارتند از:

1.  رفع (   ُ  ٌ )  الکتابُ                             3.  جر (  ِ  ٍ  ) الکتاب ِ

2.  نصب (  َ  ً ) الکتابَ                            4. جزم (  ْ  ) لَم یَکْـتـُبْ

2.  فرعی :به اعراب برخی از اسمهای معرب که درآن برای نشان دادن نقش کلمات به جای علامت های اصلی إعراب ،علامتهای دیگری قرار می گیرند« علامت های فرعی إعراب یا اعراب جانشینی یا نیابی» می گویند .

ج ) تشخیص  إعراب فرعی و علامت های آنها

  1- B شناخت کلمه هایی که اعراب فرعی دارند:

کلمه هایی که اعراب فرعی دارند عبارتنداز:

     1 - مثنی :        جاءَ المعلمان  ! المعلّمان : فاعل ومرفوع با « ا »

     ۲- جمع مذکر سالم  :   جاءَ المعلمون   !المعلّمونَ : فاعل ومرفوع با« و»              

     ۳- جمع مؤنث سالم :        رَأَیتُ المعلماتِ ! المعلّمات: مفعول ومنصوب با « کسره »    

     4- اسماء خمسه :              جاءَ أَبوُکَ   ! أبو : فاعل ومرفوع با «و»

     5 - اسم های غیرمنصرف :   لِفاطمةَ فضائلُ  ! فاطمة مجروربه حرف جرّ بافتحه      

            6- فعل مضارع صیغه های (2-3-  5- 8 -9 -10-11 ) مانند :     یَذهبان – یَذهبونَ – تَذهبان – تَذهبونَ – تَذهبینَ: که همۀ آنها مرفوع با«ثبوت نون » هستند.که دردرس« 6و7» آن رامی خوانیم.                                                                            

به عبارت دیگر إعراب فرعی یا جانشینی به دو دسته تقسیم می شوند :              

    الف) جانشین شدن حرف به جای حرکت ( مثنی ، جمع مذکر سالم ، اسماء خمسه )

اعراب فرعی یا جانشینی     ب) جانشین شدن حرکت به جای حرکت ( جمع مؤنث سالم ، اسمهای غیر منصرف )   

      2- B شناخت علامت های فرعی اعراب: 

1- مثنی: در حالت رفعی به جای  ضمه (  ُ  ٌ ) ، « ا »  و درحالت نصبی  و جری به جای فتحه (  َ  ً ) وکسره ( ِ  ٍ ) ،«ی» می گیرد .

 مانند : جاءَ المعلمان ِ ! فاعل ومرفوع وعلامت رفع آن « ا »                             

 رَأَیتُ المُعَلـِّمَیـْن ِ ! مفعول ومنصوب وعلامت نصب آن «ی»

 سَلـَّمْتُ عَلـَی المُعَلـِّمَیْن ِ ! مجرور به حرف جر وعلامت جرآن «ی»

2- جمع مذکرسالم :  در حالت رفعی به جای ضمه (  ُ  ٌ )،«و» ودرحالت نصبی و جری به جای فتحه (  َ  ً ) وکسره ( ِ  ٍ ) ،«ی» می گیرد . مانند :

جاءَ المُعَلـِّمُونَ  ! فاعل ومرفوع وعلامت رفع آن« و»                             

رَأَیتُ المُعَلـِّمیـنَ ! مفعول ومنصوب وعلامت نصب آن «ی»

سَلـَّمْتُ عَلـَی المُعَلـِّمینَ ! مجرور به حرف جر وعلامت جر آن «ی»

3-  اسماء خمسه : به پنج اسم « أخ(برادر)، أب(پدر)، ذو(صاحب)، فو(دهان)، حَمْ (برادرشوهر)» اسماءخمسه گویند. اسماءخمسه در حالت رفعی به جای ضمه(  ُ ) «و» و در حالت نصبی به جای فتحه (  َ )،  « ا » و در حالت جری به جای کسره (  ِ )، «ی»می گیرند.                     

مانند: جاءَ أبُوکَ  ! فاعل و مرفوع وعلامت رفع آن «و»

             رَأیتُ أباکَ  !  مفعول و منصوب وعلامت نصب آن « ا»

             سَلـَّمتُ عَلی أبیکَ  !  مجرور به حرف جر و علامت جر آن «ی»

"نکته : اسماء خمسه در صورتی  إعراب آنها فرعی است که : 1- مفرد 2- مضاف    3- مضاف به غیرضمیر«یاء» متکلم وحده باشند.اگراین سه شرط را نداشته باشند إعراب آنها مانند اعراب اسماءخمسه نخواهد بود .

مانند  :  جاءَ الـْأَبُ  !    فاعل و مرفوع و علامت رفع ضمه آخر،چون مضاف واقع نشده إعراب آن اصلی است.

           جاءَ أَبی  !   فاعل ومرفوع چون به ضمیر یاءمتکلم اضافه شده إعراب آن اصلی و تقدیری است نه فرعی .

   جاءَأَبُوکَ   !« ابو» فاعل ومرفوع وعلامت رفع آن « و» چون مفرد مضاف و مضاف به غیر ضمیر«یاءمتکلم وحده» است.

"چند نکته دربارۀ اعراب اسماء خمسه: 

 اسماء خمسه عبارتند از : أَب(پدر)، أَخ(برادر)، ذو(صاحب)، حَمْ(برادرشوهر)، فـَمْ(دهان).

 إعراب اسماء خمسه در حالات مختلف به شرح زیر است :

 1-  اگر مضاف نباشند ( یعنی به کلمه دیگری اضافه نشده باشند) إعراب آنها اصلی است .

 2-  اگر به« یاء» متکلم وحده اضافه شده باشند إعراب آنها تقدیری است. ( یعنی إعراب آنها در حالت رفع و نصب و جر ظاهر نمی شود. )

3-  اگر مضاف به غیر« یاء» متکلم وحده باشند ، إعراب فرعی اسماء خمسه دارند. ( یعنی به جای ضمه «واو» و به جای فتحه «الف» وبجای کسره «ی» میگیرند.

نکته مهم : بنابراین اسماء خمسه به شرطی مرفوع با«و» منصوب با «الف» و مجرور با «یاء» هستند که مفرد باشند یعنی مثنی یا جمع نباشند و در عین حال مضاف باشندامامضاف به ضمیر«یاء» متکلم وحده نباشند.

مانند: اُحِبُّ أباعبدِﷲِ.

4-  اگر اسماء خمسه مثنی باشند إعراب آنها فرعی مانند مثنّی  است نه مانند اسماء خمسه .

  یعنی رفعی با  « الف» و نصبی و جری با «یاء» است . مانند : هذان ِ اخوان ِ ! خبرومرفوع با «ا» چون مثنی است. 

5-  إخوان و إخْوَة که جمع مکسر أخ می باشند إعرابشان اصلی است نه فرعی .واگربه ضمیر«یاء»متکلم وحده اضافه شوند اعرابشان تقدیری است .مانند: أُحبّ إخوانی المُجدّینَ . مفعول ومنصوب تقدیراً

6-  « ذو » از اسماء خمسه و دائِم الاضافه است و إعراب آن همیشه فرعی است .اگر مفرد ومضاف به غیر ضمیر« یاء» متکلم وحده باشد اعرابش فرعی مانند اسماء خمسه است.اگر مثنّی باشد به صورت «ذَوَا – ذوَی » اعرابش فرعی مانند مثنّی است . واگرجمع مذکرسالم باشد به صورت «ذَوو- ذَوِی »اعرابش فرعی  مانند جمع مذکرسالم است.

ادامۀ بحث شناخت علامت های فرعی اعراب :

4- «جمع مؤنث سالم» فقط درحالت نصبی إعرابش فرعی است. یعنی در حالت نصبی به جای فتحه (  َ  ً )، کسره(  ِ  ٍ ) می گیرد به عبارت دیگرنصب آن با کسره است. بنابراین کسره درجمع مؤنث سالم هم علامت جر است و هم علامت نصب. مانند :

رَأیتُ المعلماتِ !        المعلماتِ مفعولٌ به و منصوب و علامت نصب آن کسره آخراست .

الحَسَناتُ یُذهِبنَ السَّـیِّئاتِ   !اَلسَّّّـیِّئاتِ مفعولٌ به و منصوب و علامت نصب آن به کسره است.

5- « اسمهای غیر منصرف (ممنوعٌ من الصّرف)» : اسم های غیر منصرف اسمهائی هستند که هیچگاه تنوین نمی گیرند و در حالت جری به جای کسره فتحه می گیرند.یعنی فقط درحالت جری اعرابش فرعی است.(جرّشان بافتحه است)

اسمهای غیرمنصرف درحالت جری به جای کسره ، فتحه (  َ  ) میگیرند. پس فتحه در اسم غیر منصرف هم علامت نصب است و هم علامت جر.

اسم های غیرمنصرف عبارتند از : 

1- عَلـَم مؤنث: فاطمة، حمزة، مریم، السلامُ علی فاطمة َ الزهراءِ. مجروربه حرف جروعلامت جرآن فتحه آخر.

2- عَلـَم غیر عربی(یعنی عرب آن راوضع نکرده ودرزبان غیرعرب علم است) : یوسُف، فرعون، وَاَرسَلنا اِلیفرعونَ رَسُولا ً. مجروربه حرف جر و علامت جر فتحه آخر.  

3-اسامی شهرها و کشورها : مکه، طهران، مَدیَن، وَ اِلی مَدْیَنَ أخاهُم شُعَیباً.مجرور به حرف جر و علامت جر فتحه آخر

4- صفت بر وزن أفـْعَلْ  :  أَکبَر، أَعـْلـَم، ألـَیسَ اللـّهُ بـِأَعلـَمَ بـِالشّاکرینَ.

                                                مجرور به حرف جر وعلامت جر فتحه آخر

5- جمع مکسر بر وزن مَفاعِل و مَفاعیل : فی مَساجـِدَ مُصَلـُّونَ کثیرونَ.

                                         مجرور به حرف جر و علامت جر آن فتحه آخر.  

                   وَزَینا السّماءَالدنیا بـِمصابیحَ.  مجرور به حرف جر و علامت جر آن فتحه آخر. 

" چند نکته دربارۀ اسمهای غیر منصرف

1- نامهای مبارک انبیاء (ع) غیر منصرف هستند . بجز هفت نام« محمدٌ، نوحٌ، هُودٌ، صالحٌ، شُعیبٌ، لوطـٌ ،شیث »

2- اسم های غیرمنصرف در صورت گرفتن « أل» ویا« مضاف واقع شدن»  حرکت کسره را  می پذیرند.

   مانند: فی المَساجـِدِ مُصَلـُّونَ کثیرونَ.مجرور به حرف جر ،چون أل دارد کسره (  ِ ) گرفته است.

          فی مساجـِدِ المدینةِ مَکـْتـَباتٌ قـَیِّمَة ٌ.مجرور به حرف جر چون مضاف واقع شده کسره گرفته است.

3- اسمهای غیر منصرف هیچگاه تنوین نمی پذیرند و در حالت جری به جای کسره « فتحه» می گیرند. یعنی درحالت جری إعراب آنها « فرعی » است.

4-  اسمهائی که آخر آنها «ان» و «الف مقصوره،ی - ا» و یا «الف ممدوده ،اء » زائد داشته باشند غیر منصرف هستند .مانند (رمضان، عمران، سلیمان، عطشان، جَوعان) و( مَرضیٰ، عُلیا، بُشریٰ، حُسنیٰ ) و ( تاسوعاء، عاشوراء، صحراء و...) و همچنین جمع های مکسری مانند : شعراء، أَصدقاء، امناءو..

اعراب محّلی وتقدیری ( الإعراب المحلّیّ ، الإعراب التّقدیریّ )

الف)انواع إعراب کلمات

إعراب کلمات از نظر ظاهرشدن یاظاهر نشدن برسه نوع است:

1- ظاهری: برای اسمهای معرب  2- محلی: برای اسمهای مبنی  3- تقدیری: برای اسمهای معرب

دردرس قبل درباره انواع إعراب ظاهری(اصلی- فرعی)توضیح دادیم.اکنون می پردازیم به اعراب محلّی وتقدیری .

إعراب محلی به چه إعرابی گفته می شود؟

به اعراب کلمه های مبنی وجمله وشبه جمله(جارومجرور یاظرف«قیدزمان ومکان»،اگرنقش بپذیرند) که علامت اعراب رانمی پذیرند واعراب روی آنها ظاهر نمی شود« اعراب محلّی » گفته می شود.

برای پی بردن به نقش کلمات مبنی بایدبه موقعیت ومحلّ ِ قرار گرفتن آنها درجمله توجه کنیم. اگر درجای فاعل قرار بگیرند« محلا ً مرفوع» واگر درجای مفعول قرار بگیرند «محلا ًمنصوب» واگر درجای« مضافٌ الیه» یا بعداز    « حرف جر» قرار بگیرند« محلا ً مجرور» می باشند به همین دلیل به چنین إعرابی اصطلاحا ً «إعراب محلـّی»  می گویند

مانند: الـعاقـِلُ مَنْ ٱبْتـَعَدَ عَنْ الباطل ِ.  مَنْ :اسم موصول عام ومبنی است وچون نقش خبری داردو

^{مبتداو مرفوع    خبرمفردمحلامرفوع}

درمحل خبر قرار گرفته محلاً مرفوع است.

هوَُ عالـِمُ الـْغَیْب ِوالشـَّهادَةِ .هُوَ :ضمیرومبنی است وچون درمحل مبتدا قرار گرفته است محلاً مرفوع است.

اَلـْحَمْدُ ﷲِ رَبِّ العالمینَ.  اَلـْحَمْدُ   : مبتدا  ومرفوع     ﷲِِ :جارومجرور(شبه جمله)ودرمحل خبرقرارگرفته است لذاشبه جمله محلاً مرفوع است .

اَنـْتَ تـَحْرُسُ المالَ      « اَنـْتَ»:ضمیرومبنی است مبتداو محلاًمرفوع است   و« تـَحْرُسُ» درمحل خبرقرارگرفته است وجمله می باشد لذامحلاً مرفوع است.

"نکته: هرگاه فعل نقشی رابپذیرد جمله  است چون هر فعل فاعلی دارد وفعل وفاعل باهم یک جمله  راتشکیل می دهند بنابراین فعل همیشه مساوی با جمله است.

مَنـْهُومان ِلایَشـْبعان ِ:طالبُ علم ٍوطالبُ دُنیا.   چون «لایَِشـْبَعان » ِنقش خبری پذیرفته ومتشکل ازفعل وفاعل ضمیربارز( ا )

مبتدا و مرفوع خبرجمله محلا مرفوع                     می باشد.بنا براین جمله فعلیه خبر ومحلاً مرفوع است.

با « ا»

ب) شناخت إعراب محلی

برای شناخت إعراب محلی باید در مرحله اول بدانیم که این إعراب شامل چه کلمه هایی می شود .إعراب محلـّی مخصوص کلمه های مبنی وجمله وشبه جمله(اگرنقش بپذیرند)است.بنابراین اول باید کلمه های مبنی رابشناسیم همانگونه که درسال اول آموختید،ازانواع کلمه دراسمها:اسمهای اشاره، اسمهای موصول، ضمایر،اسمهای استفهام  واسمهای شرط و...مبنی اند.درفعلها: فعلهای ماضی(تمام صیغه های آن)، فعلهای امر مخاطب وفعل مضارع( صیغه های 6و12آن) مبنی اند.

"نکته مهم: دراسمهای اشاره واسمهای موصول مثنـّای مذکرومؤنث آنها معرب است. دراسم اشاره: «هذان ِ،     هذ َیْن/هاتان ِ،هاتـَیـْن » ودراسم موصول«اَللـَّذان ِ، اَللـَّذ َیْن ِ/اَللـَّتان ِ،اَللـَّتـَیْن » معرب اند. (رفعی با « ا» ونصبی و جری با «ی» می آیند)

Bسؤال : حال سؤالی که در اینجا مطرح می شود اینست که اگر علامت آخر کلمات مبنی تغییر ناپذیراست پس چگونه می توان به نقش آنها پی برد ؟

درپاسخ می گوئیم چون علامت حرف آخر کلمات مبنی ثابت است لذابرای شناختن إعراب ونقش آنها باید به«محلّ ِ» قرار گرفتن آنها توجه کنیم. 

تقسیم اسم معرب ازنظرحرف آخر

اسمهای معرب ازنظر حرف آخرچهارنوع است :

1 - مقصور( یٰ ):اسمی که آخرآن «الف مقصوره: ا- ی »داشته باشد.مانند:  (موسیٰ- لیلیٰ –عصا- رضا)

2- منقوص (-ِ ی): اسمی است که آخرآن «یای ماقبل مکسور » داشته باشد.مانند: (راضی- لیالی)

3 - ممدود (اء): اسمی است که آخرآن «الف وهمزه :اء » داشته باشد.مانند: (صحراء- زهراء- ماء)

1-     صحیح الآخر:اسمی است که نه مقصورباشدونه منقوص ونه ممدود.مانند: (کتاب- رَجُل)

ج) شناخت إعراب تقدیری

اعراب تقدیری به چه اعرابی گفته می شود؟

به  اعراب کلمه هایی که با وجود معرب بودن علامت های إعراب روی آنها ظاهرنمی شودوإعراب آنها را باید ازموقعیّت ومحلّ آنها در جمله تشخیص داد « إعراب تقدیری» می گویند.

وجه تسمیۀ این إعراب به «تقدیری»آن است که اوّلا :ً این کلمات معرب اند ولذا انتظار می رود که إعراب درآنها ظاهرشوداما به علت بافت خود کلمه ومشکلی که خود کلمه دارد، إعراب را نمی تواند ظاهر کند، لذا به صورت مُقـَدَّروپنهان در کلمه مخفی می شودوروی کلمه ظاهر نمی شود. . ثانیا: دراسم های مبنی   کلمه از اساس إعراب رانمی پذیرید اما در کلمه های دارای إعراب تقدیری مشکل قرار گرفتن یاءِ ماقبل مکسوریا الف مقصوردرآخر کلمه است. بنابراین به دلیل بافت خود کلمه یعنی وجود یاءماقبل مکسور و الف مقصوره درآخر آنها و تمایز آنها با کلمه های مبنی اعراب این گونه کلمات را« تقدیری » نامیده اند.

کلماتی که إعراب آنها تقدیری است عبارتند از:

1-   اسم مقصور«یٰ- ا» :  مانند:     مصطفی- موسیٰ- دُنیا- عُلـْیا .

 2-   اسم منقوص «-ِ ی» : مانند:      قاضِی- راضِی- داعِی .

3- اسم مضاف به ضمیر« یای » متکلم وحده :  مانند:    کِتابِی- مُعَلِّمی.

اسم مقصور: به اسم هایی مانند «هُدیٰ-دُنیا- فَتیٰ- موسیٰ»که به حرف «الف»ختم می شوند.اسم مقصور می گویند.

اسم منقوص: به اسمهایی مانند«قاضی-عالی- راضی- لیالی- مُتـَوالی»که به حرف یاء ماقبل مکسور ختم می شوند ،اسم منقوص می گویند.

دراسمهای منقوص حرکت های« ضمه وکسره تقدیری» اما« حرکت فتحه ظاهری» است.

مانند : جاءَالقاضِی . !فاعل ومرفوع تقدیراً.   سَلـَّمْتُ عَلـَی القاضی. !مجرور به حرف جر تقدیراً.

رَأیـْتُ القاضِیَ.  !مفعولٌ به ومنصوب

دراسمهای مقصور واسم مضاف به ضمیریای متکلم و حده هر سه علامت (ضمه،فتحه وکسره) تقدیری است.

مانند :  جاءَ المُصطفیٰ(فاعل ومرفوع تقدیرا ً) .    جاءَ مُعَلـِّمی          (فاعل ومرفوع تقدیرا ً )

رَأَیـْتُ المصطفیٰ(مفعولٌ به منصوب تقدیرا ً).          رَأیـْتُ مُعَلـّمی    (مفعولٌ به منصوب)

سَلـَّمْتُ عَلـَی المصطفی(مجرور به حرف جرتقدیرا ً).سَلـَّمـْتُ علی مُعَلـِّمی (مجروربه حرف جرتقدیرا ً)

 

"چند نکته دربارۀ اسم منقوص ومقصور:

1.اسمهای مختوم به «ی» که حرف قبل ازآن مکسور،و«ی» جزء حروف اصلی کلمه باشد یادرجمع مکسرشان باشد «منقوص» هستند. مانند : راعی – قاضی – لیالی – مَعالی (بزرگی ها،مقام های بلند)(مفرد ش مَعلاة)

2.اسمی که آخرش«یاء» مُشَدَّد باشد. مانند: مَرْضِیّ وکـُرْسِیّ  یا یای آن جزءکلمه نباشد. مانند:أبـِی وأَخِی(اسماءخمسه) یاما قبلش مکسورنباشد .مانند:ظـَبْی ووَحْی (ماقبل یای آخر ساکن باشد) اسم منقوص نمی باشند

3.برخی اسمها به اسم منقوص شباهت دارند اما منقوص نیستند .چون «ی» جزءحروف اصلی آنها نیست وجمع مکسّر نیز نمی باشند. مانند اسم مضاف به یاء متکلم ،« کتابی، قـَلـَمی » که إعراب آنها تقدیری است اما اسم منقوص نیستند بلکه مضاف به یاء متکلم هستند.

4. اسمهایی که آخرآنها «یاءمشَدّد» داشته با شد،منقوص نیستند. مانند:غَنِیّ-عَلِیّ - نبیّ - ولیّ - قویّ و...که

صحیح الآخرند ومنقوص نیستند.بنابراین اعراب  آنها اصلی است وهمه گونه علائم إعرابی( َ ِ ُ)را می پذیرند.

5.هرگاه اسم منقوص بدون« ال »  باشد و« مضاف» واقع نشود در حالت« رفعی و جری» ، « یاء » آن حذف   می شود و« تنوین کسره » می گیرد. اما در حالت نصبی حرف « یاء» به صورت خود باقی می ماند.  در« حالت رفعی و جری إعرابش تقدیری» و در«حالت نصبی إعراب آن ظاهری واصلی » است .

مانند : انتَ هادٍ لِکُلِّ عاص ٍ و إنْ کانَ عانیاً.  توارشاد وهدایت گرهرطغیان کننده ای اگرچه آن عصیان کننده اسیرودربند باشد.

هادٍ ! خبرومرفوع تقدیراً .         عاص ٍ ! مضاف الیه ومجرور تقدیراً.            عانیاً! خبر کان و منصوب.

6.اسمهایی که به حرف «یاء» ختم شوند واین «یاء» تلفظ شود معمولا ً دو نقطه زیرآن گذاشته می شودتا با «الف مقصوره» که به شکل «ی» نوشته می شود اشتباه نشود . مانند: قاضِی- راضی- ساعی و...

7.«الف» مقصور دربیشتر موارد به صورت «یاء» نوشته می شود ودرسه مورد باید آن رابه صورت «الف» نوشت:

الف-اگراسم مقصوردرمرتبۀ سوم باشد(سومین حرف باشد) واصلش«واو» باشد به صورت «الف»نوشته می شود.مانند:عَصا- رِبا - عَلا- رَجا- رضا

ب- در صورتی که حرف قبل از آن«یاء»باشد به صورت «الف» نوشته می شود.مانند: دُنیا- عُلیا- رُؤیا.

ج- درصورتی که به ضمیر متصل شوند به صورت «الف»نوشته می شود.مانند:اَعْلاهُ- هواهُ

8.«الف» دراسم تفضیل مذکر ومؤنث مانند:«أَعْلی وعُلیا» واَفـْعَل وصفی مذکرمانند:«اَعْمیٰ » ومصدرمیمی مانند «مَعْْْنیٰ» واسم زمان ومکان مانند:«مَأ ْویٰ» واسم مفعول غیر ثلاثی مجرد مانند:«مُدَّعیٰ ومُستـَوْفیٰ» الف مقصورمحسوب می شود.

9.هرگاه اسم مقصور بدون«ال»  باشد و«مضاف» واقع نشود با تنوین فتحه می آید. دراین صورت«الف» آن لفظاً حذف می شود نه از نظرخط وکتابت.

مانند:  هذا فـَتیً یسیرٌعَلی هُدیً.   این جوانی است که درمسیرهدایت گام می نهد.

فـَتیً ! خبر ومرفوع تقدیراً.    هُدیً ! مجرور به حرف جرتقدیراً

10.بر سر اسم مقصوراگر تنوین داخل شود در حالت وصل به حذف« الف» قرائت می شود .

مانند : هُدیً لِلمُتـَّقینَ. ویا رضاً بـِقـَضائِکَ.

11.تنوین اسمهای مقصوردرحالت «رفعی ونصبی وجرّی» و اسمهای منقوص « در حالت رفعی و جریّ» علامت إعراب نیست. دراین حالت می بایست به موقعیت کلمه در عبارت توجه کرد و إعراب آنها را تقدیری به حساب آورد.

مانند: کـُلـُّکــُمْ راع ٍ و کـُلـُّکـُمْ مَسؤُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ . !   راع : خبر و مرفوع تقدیراً .

کلمه « راع ٍ » نقش خبری دارد اما تنوین جر گرفته است .با توجه به نکته «5» این تنوین علامت جر نیست.« راع ٍ » در اصل «راعِی » بوده و اسم منقوص است و اسم منقوص در حالت «رفعی و جری» اگر «ال» نداشته باشد و«مضاف» واقع نشو  «تنوین کسره» می گیرد و إعرابش تقدیری است یعنی به حرکت آخر آن نباید توجه کنیم . بنابراین می گوئیم «خبر ومرفوع تقدیراً ».

12. در إعراب محلی و إعراب تقدیری باید به محل و موقعیت قرارگرفتن کلمه درجمله توجه کنیم . با این تفاوت که إعراب محلی برای کلمه های مبنی و جمله و شبه جمله (اگر نقش بپذیرند ) می باشد و إعراب تقدیری برای کلمه های معرب (مقصور، منقوص و اسم مضاف به یاء متکلم) است

13.اسم منقوص و اسم مقصور هیچگاه تنوین رفع (   ٌ  ) نمی گیرند.