علل ایجاد بیابان در جهان

دانشمندان برای تقسیم بندی مناطق خشک از معیار های مختلفی مانند میزان بارش تبخیر درجه حرارت و پوشش گیاهی و غیره استفاده کرده اند.
در جغرافیا برای بیایان تعاریف زیادی آمده است اما طبق تعریف هواشناسی داریم که بیابان به سرزمینی گفته می شود که توان حیات و زیست موجودات در آن به دلیل کمی بارندگی بسیار محدود می باشد.
حال تعاریف جغرافیا را از علوم مختلف بررسی می کنیم:
در تعريف بيابان از ديدگاه هاي مختلف ميتوان تعاريف متفاوتي عنوان نمود كه مهمترين آنها به شرح ذيل است
از ديدگاه اقليم شناسي، بيابان به سرزميني گفته ميشود كه متوسط بارش سالانه آن از 50 ميليمتر كمتر بوده و در طول سال يا سالها باران نيايد وحتي اگر ببارد به زمين نرسد (باران جني) و بارش چندين سال آن، ظرف چند روز و يا چند ساعت ببارد و ميزان تبخيروتعرق مطلق سالانه، حدود 100 برابر بارش سالانه آن باشد. مانند بيابان لوت ايران، ربع الخالي عربستان، صحراي آفريقا و غيره كه ميتوان آنرا دو قسمت كرد يكي بيابانهاي فوق العاده خشك با بارش ساليانه 20 تا 50 ميليمتر و دوم بيابانهاي بيش ازحد خشك با كمتر از 20 ميليمتر بارش درسال مي باشد. چنانچه بارش منطقه بين50 تا 100 ميليمتر باشد بعنوان منطقه نيمه بياباني درنظرگرفته مي شود.

از ديدگاه گياهشناسي، بيابان به منطقه اي گفته ميشود كه به دليل خشكي شرايط اقليمي، از لحاظ پوشش گياهي فقير ومساحت هاي زيادي به كلي فاقد گياه مي باشد. از ديد ژئومورفولوژي به مناطقي اطلاق مي گردد كه از نظر پوشش گياهي فقير و در آن فرسايش آبي و بادي شديد است.

از ديدگاه اكولوژي و كارشناسان سازمان ملل متحد، بيابان به منطقه اي كه در آن فعاليت و توليد بيولوژيك (حياتي ) مانند فعاليتهاي انسان ، حيوان و گياه كم باشد اطلاق ميگردد.كه با توجه به سه موجود زنده گياه ، حيوان و انسان ميتوان تعاريف مختلفي عنوان نمود. از نظر گياهي به سرزميني بيابان گفته مي شود كه به كلي فاقد گياه باشد و يا پوشش گياهي آن به كمتر از 10 درصد برسدو اگر منطقه اي پوشش گياهي آن در حال از بين رفتن باشد بيابان زايي اتفاق مي افتد و اگر پوشش گياهي به طور كلي از بين رفت تبديل به بيابان مي شود.
دو ویژگی مهم بیابان ها یعنی کمبود بارش و تبخیر زیاد در تمام تعاریف بیابان ها ذکر شده اند.
در سطح زمین چند کمربند عمده ی بیابانی وجود دارد که مهم ترین آنها در نیم کرده ی شمالی از مجاورت اقیانوس اطلس تا حدود چین کشیده شده که شامل

صحرای بزرگ آفریقا


بیابان عربستان


بیابان لوت ایران

بیابان ترکستان


بیابان گبی
بیابان گبی یک منطقه بیابانی بزرگ در شمال چین و جنوب مغولستان است. لغت گبی در زبان مغولی به معنای بیابان می‌باشد. این بیابان از اطراف با رشته کوه آلتای و چمنزارها و استپ های مغولستان در شمال، فلات تبت در جنوب غربی و دشت چین شمالی در جنوب شرقی احاطه شده و از دیدگاه بوم‌شناسی و جغرافیایی به چند منطقهٔ متمایز و منفک تقسیم می‌شود که از نظر تغییرات جوی و نیز از لحاظ موقعیت مکانی با یکدیگر متفاوت هستند. این بیابان به عنوان خاستگاه امپراتوری بزرگ مغول و در بر دارندهٔ چند شهر مهم واقع در جاده ابریشم در طول تاریخ حائز اهمیت فراوان بوده است.

________________________________________
مناطق بارندگی سالانه پوشش گیاهی
بسیار خشک ۱۰۰-۵۰ میلی متر پوشش گیاهی فقیر
خشک ۲۵۰-۱۰۰ میلی متر پوشش گیاهی تنک و کم
نیمه خشک ۴۵۰-۲۵۰ میلی متر پوشش گیاهی نسبتا زیاد


عوامل مختلفی موجب پیدایش مناطق خشک و بیابانی می شود. که سه عامل مهم و موثر در ایجاد آنها عبارت اند از:
پر فشار جنب حاره ای فشار زیاد:
فشار هوا در تمام عرض های جغرافیایی یکسان نیست. وقتی در جایی فشار هوا کم باشد هوا به علت سبکی بالا رفته سرد می شود و پس از سرد شدن در صورت وجود رطوبت کافی و سایر شرایط لازم موجب بارندگی می شود. هوای گرم و مرطوب استوایی پس از صعود و ایجاد و ایجاد بارش به سمت قطب ها حرکت می کند ولی نیروی کوریولیس سبب می شود هوا از مسیر حرکت خود منحرف شود و به علت سردی و سنگینی در حوالی مدارهای راس السرطان و راس الجدی فرو بنشیند و مناطق پرفشار جنب حاره ای را به وجود آورد. نتیجه ی این امر کم شدن رطوبتُ عدم بارشُ گرمی هوا و صاف بودن آسمان در این مناطق است.
اثر مراکز پر فشار مجاور حاره اي و وزش بادهاي آليزه: علت اصلي پيدايش بيابان ها استقرار دائم سلول هاي پر فشار در حوالي عرض هاي ۴۰-۲۰درجه بر فراز اين مناطق است . هر جا که اين سلول ها ثابت مستقر شوند حاکميت کم آبي بر قرار مي گردد .در واقع هوايي که استعداد متراکم شدن و بنابراين فرونشيني را ندارد بر اثر فشار گرم شده و رطوبت را در خود جذب مي نمايد لذا با آسماني صاف وتقريباً بدون ابر روبرو خواهيم بود .از طرف ديگر بادهاي آليزه که از منشاء پرفشار مجاور حاره اي تقويت شده و به سمت منطقه استوايي مي وزند بادهاي خشکي هستند که با دخالت تابش شديد آفتاب تبخير را باز افزايش مي دهند
جریان های آب سرد ساحلی اقیانوسی :
جریان های سرد اقیانوسی که از قطب ها به سمت استوا حرکت می کنند در برخی سواحل با ایجاد هوای سرد و نشست هوا مانع ایجاد بارش در این نواحی می شوند مانند بیابان آتاکاما و اریکا در آمریکای جنوبی و بیابان نامیب در آفریقا
دوری از منابع رطوبت و وجود کوهستان در مقابل ورود توده های هوا
مناطق خشک و بیابانی ایران
ایران در منطقه ای از جهان قرار گرفته که به سبب نزدیکی به مدار راس السرطان تحت تاثیر فشار زیاد جنب حاره قرار دارد این عامل مهم ترین علت خشکی آب و هوای ایران است.
کوه های زاگرس و البرز مانع ورود هوای مربوط به نواحی خشک داخلی و تشدید بیابانی می شود
بخش وسیعی از ایران از منابع رطوبتی دریاها و اقیانوس ها دور است
بیابان جنب حاره ای (علل ایجاد بیابان:) نشست هوای خشک و گرمای زیاد در اطراف مدار راس السرطان و راس الجدی مانع از ایجاد بارش می شود. مثل : صحرای آفریقا دشت لوت و بیابان عربستان
بیابان ساحلی (علل ایجاد بیابان:) عبور جریان آب سرد از کنار سواحل در برخی نقاط موجب سرد شدن و نشست هوا و جلوگیری از بارش می شود. مثل بیابان آتاکاما اریکا و مانیب
بیابان داخلی در عرض های متوسط (علل ایجاد بیابان:) دوری از منابع رطوبتی و قرار گرفتن در پشت کوه ها که مانع از رسیدن توده هوای مرطوب به این بیابان ها می شود. مثل گبی و تکله ماکان