روش تدریس تعاملی (بارش مغزی)

بارش مغزی "BRAIN STORMING" یکی از شناخته شده ترین شیوه های برگزاری جلسات هم فکری و مشاوره بوده و کاربرد جهانی دارد. این روش دارای مزایا و ویژگیهایی منحصر به فرد است. در واقع بسیاری از تکنیک های دیگر منشعب از این روش است.

روش تدریس تعاملی- بارش مغزی 

یکی از روش های تدریس که امروزه به طور جدی مورد توجه اندیشمندان عرصه تعلیم و تربیت قرارگرفته است، روش تدریس تعاملی یا فعال می باشد. از ویژگی های بارز چنین تدریسی فعال بودن معلم و دانش آموزان در فضایی کاملا اجتماعی و آزاد از نظر بیان اندیشه ، نقد سازنده و بازسازی تجارب گذشته شخصی است. تدریس بخشی از آموزش است و به آن قسمت از فعالیت های آموزشی که با حضور معلم در کلاس درس اتفاق می افتد اطلاق می شود.

چهار ویژگی خاص در تعریف تدریس وجود دارد که عبارتند از :

الف – وجود تعامل بین معلم و دانش آموزان

ب – فعالیت براساس اهداف معین و از پیش تعیین شده

ج – طراحی منظم با توجه به موقعیت و امکانات

د – ایجاد فرصت و تسهیل یادگیری

تدریس تعاملی روشی است که فراتر از کمک به دانش آْموزان به کسب محتوای علمی و مهارت ها می اندیشد.در این رویکرد علاوه بر توجه به کسب اطلاعات و مهارت ها، به فرایند تفکر واهداف اجتماعی آموزش تاکید فراوان شده است.تدریس تعاملی درمقابل تدریس نظارت و تحدید، اقتدار و تسلط یعنی آنچه عموما در مدارس یافت می شوند و هدف اصلی آن ها توسعه مهارت های نقش محور است، قرار دارد. (مک دونالد ودیگران،به نقل از شعبانی،1382) رویکرد تدریس تعاملی فعالیتی منظم و سنجیده در باره موضوع یا مساله ای خاص است که دانش آموزان در تعامل با یکدیگر درقالب گروه های چند نفره درباره آن موضوع یا مساله به مطالعه، اندیشه، بحث واظهار نظر می پردازند.

دراین روش ها برخلاف روش های معمول دانش آموزان فعالانه در فرایند آموزش شرکت می کنند و مسئولیت یادگیری خود و دوستانشان را برعهده می گیرند. تدریس تعاملی روشی است که به آن روش فعال تدریس نیز گفته می شود.

در این روش موقعیتی فراهم می شود که در آن دانش آموزان یکدیگر را به عنوان گروه همکار تجربه می کنند و در فرایند تجربه یاد می گیرند که چگونه خود و دیگران را تایید یا رد کنند و به اندیشه های یکدیگر احترام بگذارند و دوستی های خود را فارغ از قوم ، نژاد ، جنس و دیگر تقسیمات گروهی گسترش دهند. رویکرد تعاملی که امروزه برآن تاکید ویژه می شود، درجامعه شناسی تعلیم وتربیت به منش های متقابل میان گروه های همسالان، معلم و دانش آموز،معلم و مدیر، پیشرفت های تحصیلی دانش آموزان، پرورش تفکر انتقادی و تحمل اندیشه های مخالف، ارزش های معلمان و دانش آموزان می پردازد.

یادگیری تعاملی دانش آموزان را برمی انگیزد، به صورت همیار باهم کار کنند تا به هدف مشترکی دست یابند. دانش آموزان در تلاش برای یادگیری باید همراه هم،مانند یک تیم مستقل عمل کنند وشعارشان این باشد که:"همه برای یکی،یکی برای همه".کلاس های درس تعاملی،اساس "کلاس من"را به "کلاس ما" تبدیل می کنند و یادگیری از طریق همیاری برای دانش آموزان فرصتی ایجاد می کند تا با یکدیگر در قالب کروه های کوچک، وگروه هایی متشکل از افراد با توانایی های متفاوت کار کنند.

قواعد بارش مغزی 

1- انتقال ممنوع: این مهمترین قاعده است و لازم است تمام اعضا به آن توجه کرده و بررسی و ارزیابی پیشنهاد را به آخر جلسه موکول کنند. ضمن اینکه ملاحظه تبعیض آمیز پیشنهادات نیز ممنوع است.

2- اظهار نظر آزاد و بی واسطه: این قاعده برای جرأت بخشیدن به شرکت کنندگان برای ارایه پیشنهاداتی است که به ذهن آنها خطور می کند، به عبارت دیگر در یک جلسه بارش مغزی تمام اعضا باید جسارت و شهامت اظهار نظر را پیدا کرده باشند و بدون آنکه ترسی از ارزیابی و بعضاً انتقاد مستقیم داشته باشند ؛ بتوانند پیشنهاد و نظر خود را بیان کنند. هر چه پیشنهادات جسورانه تر باشد نشان دهنده ی اجرای موفق تر جلسه است.

3- تأکید بر کمیت: هر چه تعداد نظرات بیشتر باشد، احتمال وجود پیشنهادات مفید و کارسازتر در بین آنها بیشتر می شود. موفقیت اجرای روش بارش مغزی با تعداد پیشنهادات مطرح شده در جلسه رابطه مستقیم دارد. در این روش این گونه عنوان می شود که هر چه تعداد پیشنهاد بیشتر باشد احتمال وجود طرح پیشنهاد کیفی بیشتر است.

4- تلفیق و بهبود پیشنهادات: اعضا می توانند علاوه بر ارایه پیشنهاد، نسبت به بهبود پیشنهاد خود اقدام کنند. روش بارش مغزی این امکان را به اعضا می دهد که پس از شنیدن پیشنهادات دیگران پیشنهاد اولیه بهبود داده شود. آنها همچنین می توانند پیشنهاد خود را با چند پیشنهاد دیگر تلفیق کرده و پیشنهاد بهتر و کاملتری را به دست آورند.

ترکیب اعضای گروه بارش مغزی

در هر جلسه ی بارش مغزی لازم است افراد ذیل حضور داشته باشند: رییس، دبیر جلسه و اعضای گروه، رییس جلسه، قواعد کاری و مسئله مورد بحث مشکل را مطرح می کند و ناظر بر حسن اجرای آنهاست. دبیر، کار ثبت صورتجلسه را انجام می دهد. بهتر است دبیر نزدیک رییس جلسه بنشیند، به طوری که بتواند نقش رابط غیر مستقیم بین رییس جلسه و اعضا را ایفا کند. بهتر است پیشنهادات به طور گزارشی، نه کلمه به کلمه، یادداشت شوند. اسبورن پیشنهاد می کند که از افرادی که دارای موقعیتهای شغلی یکسان هستند برای هم فکری، دعوت به عمل آید. ضمناً باید در نظر داشت چنانچه رییس و مرئوس با هم در یک گروه باشند اصل اظهار نظر آزاد و بیواسطه خدشه خواهد یافت مگر آنکه برای آن قبلاً تدابیری اندیشیده شده باشد.

پیشنهاد ایجاد شده در ذهن یک فرد عادی در گروه، 2 برابر پیشنهاد ایجاد شده در حالت انفرادی است.

رویه ی برگزاری جلسات بارش مغزی

یک گروه 6 تا 12 نفری از اعضا انتخاب می شوند حتی الامکان از لحاظ رتبه ی اداری همسان باشند.

مشکل به روشنی تعریف شده و برای شرکت کنندگان توضیح کافی داده می شود. حداقل یک هفته از طرح صورت مسئله گذشته باشد یعنی دستور کار هر جلسه قبلاً اعلام شده باشد. بلافاصله پیش از جلسه ی اصلی بارش مغزی، برای اعضا، جلسه ای توجیهی برگزار می شود. با نوشتن صورت مسئله بر روی تخته سیاه به طوری که برای همه قابل خواندن باشد، جلسه ی بارش مغزی شروع می شود.

رئیس جلسه 4 قاعده جلسه بارش مغزی را متذکر می شود.

هر یک از اعضا که مایل به ارایه پیشنهاد باشد دست خود را بالا می برد و در هر نوبت یک پیشنهاد را ارایه می دهد.

رییس جلسه طی یادداشتی 2 کلمه ای و کوتاه، هر یک از پیشنهادات را روی تخته سیاه می نویسد و در همین حال دبیر جلسه پیشنهاد را با جزئیات بیشتری ثبت می کند. در صورت لزوم رییس جلسه می تواند برای برانگیختن اذهان در ارایه پیشنهادات جدید صورت مسئله با پیشنهادات ارایه شده، را مجدداً طرح کند. مدت زمان جلسه نباید از حد مجاز، که معمولاً 60 دقیقه است تجاوز کند.